Dr. Köksal Aydın’a saygı ve özlemle…
Genel sağlık
sigortası fon gelirleri genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık
hizmetlerini karşılamak için yeterlimidir?
Ekonomik kriz
ortamında, neden vatandaştan hala tedavi katılım payı alınmakta; üniversite
hastaneleri iflasın eşiğine getirilmektedir?
Dr. Ergün Demir Dr. Güray Kılıç
Dr. Ergün Demir Dr. Güray Kılıç
ÖZET
Sosyal sigorta sistemi 2008
yılında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile
yeniden yapılandırılmıştır. Kanun, sosyal sigorta rejiminin kişi olarak
kapsamını etkileyen iki ayrı aktif sigortalı tarifi yapmıştır. Bunlar,
sigortalı ve genel sağlık sigortalısıdır.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK),
sağlık sigortası kapsamında tüm vatandaşlardan topladığı primler ile sağlık
sisteminde tek ödeyici kuruluş olup, sağlık hizmetlerini kamu veya özel sağlık
hizmet sunucularından satın almaktadır.
Sağlık hizmetlerine
‘insana yaraşır bir biçimde’ ulaşabilmek için maalesef sadece Genel Sağlık
Sigortası primi ödemek yeterli olmamaktadır. Vatandaş, sağlık kurumuna adım
attığı andan itibaren muayene, tetkik, tıbbi malzeme, ilaç, reçete vs. adı
altında ek olarak cepten SGK’ya katılım payı ve özel sağlık kurumuna da ayrıca ilave
ücret ödemek zorundadır.
Bu çalışma, tedavi
katılım paylarının da içinde yer aldığı genel sağlık sigortası fon gelirlerinin
genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık hizmetlerini karşılamak için
yeterli olup olmadığını ve genel sağlık sigortası fon gelirlerinin kanunlara
uygun kullanılıp kullanılmadığını değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
GİRİŞ
Türkiye’de sağlık
reformunun üç temel ayağından biri finansman reformudur. Bilindiği üzere, 2006
yılında çıkartılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu Ekim 2008’de yürürlüğe girmiştir. Yürürlüğe giren sosyal güvenlik sistemi,
vatandaşlara prime dayalı katkılar üzerinden güvence sağlamaktadır.
Söz konusu yasaya göre
prime dayalı katkılar üzerinden güvence sağlayan sosyal güvenlik sisteminde
sigorta kolları;
1.
Sosyal sigortalar: Kısa ve uzun vadeli
sigorta kolları,
2.
Kısa vadeli sigorta kolları: İş kazası
ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kolları ve
3.
Uzun vadeli sigorta kolları: Malûllük,
yaşlılık ve ölüm sigortası kollarıdır.
Yasa ile düzenlenen
Genel sağlık sigortası (GSS)uygulaması ise, kişilerin öncelikle sağlıklarının
korunmasını, sağlık riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların
finansmanını sağlayan sigortayı içermektedir (5510 Sayılı Kanun, Md. 4).
Sağlık hizmetlerinin
karşılanması için oluşturulan GSS sistemine göre, nüfusun tamamının zorunlu
olarak GSS’de toplanması hedeflenmiş ve sağlık finansmanının kontrolü de Sosyal
Güvenlik Kurumuna bırakılmıştır.
SGK, sağlık
hizmetlerini kamu veya özel sağlık hizmet sunucularından satın almaktadır. Bu
satın almalar karşılığı yapılan ödemeler önceden imzalanan protokol/sözleşmeler
ile yapılmaktadır. Sağlık hizmet sunucuları kamu sağlık hizmet sunucuları, özel
sağlık hizmet sunucuları, eczane ve optisyenlerdir.
Yurttaşlarına sağlıklı
yaşama hakkı sağlamak devletin temel görevlerinden birisidir. Devlet, sağlık
hizmetlerini kaliteli, yeterli, ulaşılabilir ve sürdürülebilir bir şekilde
sunmak için gerekli sağlık politikalarını geliştirir ve geliştirmelidir.
Türkiye’de sağlık
hizmetlerinin finansmanı SGK, merkezi yönetim bütçesi, özel sağlık sigorta
kuruluşları ve cepten sağlanan kaynaklardan karşılanmaktadır.
Prim oranları ve Devlet katkısı
Sağlık hizmetlerinin
finansmanı ile ilgili etkinlikler şu üç başlık altında toplanabilir: Gelir
toplama, fon biriktirme ve sağlık hizmeti satın alma. GSS fonu yani gelirleri sağlık
sigorta primleri, devlet katkısı ve kullanıcı katkısından oluşmaktadır.
GSS primleri, gelir
temelli olup gelirden belli oranda prim alınması şeklinde olur. Çalışan sigortalılar için GSS prim tutarı, prime esas
kazançlarının (SGK’ya bildirilen kazançlarının) %12,5’dir.
Bu primin % 5’i sigortalı, % 7,5’i ise işveren hissesidir. İsteğe bağlı
sigortalılar için GSS prim tutarı, prime esas
kazançlarının (SGK’ya bildirdikleri kazançlarının) % 12’sidir.
Düzenlemeye göre,
herhangi bir sosyal güvencesi olmayan ve aile içindeki geliri kişi başına düşen
aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az olan vatandaşların (yoksullar)
primleri devlet tarafından karşılanması öngörülmüştür. Geliri asgari ücretin
üçte birinden fazla olan vatandaşlar için ise GSS primi, prime esas kazancın
%3’ü olup 01.01.2019 – 31.12.2019 tarihleri arası için 76,75 TL dir.
Kursiyerler için prime esas kazançlarının % 4,5’i GSS primidir. Emeklilerden
herhangi bir kesinti yapılmamaktadır.(5510 Sayılı Kanun, Md.81).
Devlet, genel bütçeden
Kurumun ay itibarıyla tahsil ettiği malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile
genel sağlık sigortası priminin dörtte biri oranında Kuruma katkı yapar.
Devlet katkısı olarak hesaplanacak tutar talep edilen tarihi takip eden 15 gün
içinde Hazine tarafından Kuruma ödenir.(5510 Sayılı Kanun, Md 81).
Sağlık hizmetleri ve diğer haklar ile bunlardan yararlanma
Sağlık hizmetlerinden
ve diğer haklardan genel sağlık sigortalısı ile bakmakla yükümlü olduğu kişiler
yararlandırılır. Ayrıca kişilere sağlanacak sağlık hizmetleri ve diğer haklar
ile kişilerden alınan primlerin tutarı arasında ilişki kurulamaz.
Finansmanı sağlanacak
sağlık hizmetlerinin teşhis ve tedavi yöntemleri ile sağlık hizmetlerinin
türlerini, miktarlarını ve kullanım sürelerini, ödeme usul ve esaslarını
belirlemeye Sosyal Güvenlik Kurumu yetkilidir.(5510 Sayılı Kanun, Md.62)
Sağlık hizmetlerinden yararlanma şartları
Sağlık
hizmetlerinden ve diğer haklardan yararlanabilmek için;
1) Genel sağlık
sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusuna
başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık
sigortası prim ödeme gün sayısının olması,
2) 4/a tabi olanlar 60 günden fazla prim ve
prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması (tecil ve taksitlendirmeleri devam
edenler hariç),
Katılım payı alınması
a- SUT 1.8.1 - Ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi katılım payı
İkinci
basamak resmi sağlık hizmeti sunucularında 6 TL
Üniversiteler
ile ortak kullanılan Sağlık Bakanlığı eğitim ve araştırma hastanelerinde 7 TL
Üniversite
hastanelerine bağlı üçüncü basamak sağlık hizmeti sunucularında 8 TL
Özel
sağlık hizmeti sunucularında 15 TL
10
gün içerisinde aynı uzmanlık dalında farklı sağlık hizmeti sunucusuna yapılan
başvurularda bu maddede belirtilen ayakta tedavide hekim ve diş hekimi
muayenesi katılım payı tutarları 5 (beş) TL artırılarak tahsil edilir.
b- 1.8.2 - Ayakta tedavide sağlanan ilaçlar için katılım payı
Kurumca
bedeli karşılanan ilaçlar için Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla
yükümlü oldukları kişilerden %10, diğer kişilerden %20 oranında katılım payı
alınır. Ayrıca her bir reçete için; üç kutuya kadar ilaçlar için 3 TL, ilave
her bir kutu ilaç için 1 TL olmak üzere katılım payı alınır.
c- 1.8.3 - Tıbbi malzeme katılım payı
Vücut dışı protez ve ortezlerden, Görmeye yardımcı tıbbi malzemelerden, Sağlık raporunda hayati öneme haiz olduğu belirtilmeyen diğer protezler ve ortezlerden, katılım payı alınır. Vücut dışı protez ve ortezlerden, Kurumdan gelir ve aylık alanlar ile bakmakla yükümlü oldukları kişiler için %10, diğer kişiler için %20 oranında katılım payı alınır. Ancak katılım payı tutarı vücut dışı protez veya ortezin alındığı tarihteki brüt asgarî ücretin %75’ini geçemez. %75’lik üst sınırın hesaplanmasında her bir protez ve ortez bağımsız olarak değerlendirilir.d- 1.8.4 - Yardımcı üreme yöntemi katılım payları
Yardımcı üreme yöntemi tedavisi İlk denemede %30, ikinci denemede %25, üçüncü denemede %20 oranında katılım payı alınır.
Katılım payı, (b) ve
(c) bentlerindeki sağlık hizmetleri için gereksiz
kullanımı azaltma, sağlık hizmetlerinin niteliği itibarıyla hayati öneme sahip
olup olmaması, kişilerin prime esas kazançlarının, gelir ve aylıklarının
tutarı ve benzeri ölçütler dikkate alınarak % 10 ilâ % 20 oranları arasında olmak üzere Kurumca belirlenir. Yukarıdaki
(b) ve (c) bentleri kapsamına giren sağlık hizmetlerinden alınacak katılım
payını % 1’e kadar indirmeye, Kurumun teklifi üzerine Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanı yetkilidir.
Katılım payları, gelir
veya aylık alan kişilerin gelir veya aylıklarından, çalışanların ücret veya
maaşlarından kesilmek suretiyle veya eczanelerden mahsup edilmektedir.
Sözleşmeli sağlık hizmeti sunucularına, tahsil ettikleri katılım payı
düşüldükten sonra kalan alacak tutarları ödenir.
Katılım paylarının
ödenme usûlleri ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usûl ve esaslar,
Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.( 5510 Sayılı Kanun, Md.68)
1-A-GENEL SAĞLIK SİGORTASI FON GELİRLERİ
1-B-GENEL SAĞLIK SİGORTASI FON GİDERLERİ
Genel sağlık sigortası fon giderlerini;
Emeklilerin ve diğer hak sahiplerinin tedavi, sağlık malzemesi ve ilaç
giderleri ile sosyal güvenliği olanların tedavi, sağlık malzemesi ve ilaç
giderleri oluşturmaktadır
Yukarıdaki tablolarda
görüldüğü gibi GSS kapsamında sunulan sağlık hizmetlerinin nitelik ve niceliğinin
artırılması, kamusal sağlık yatırımları yapılması ve kapsamlı koruyucu ve
önleyici sağlık atılımları gerçekleştirilmesi için yeterli kaynak
bulunmaktadır.
2014-2015-2016-2017 yılları SGK faaliyet raporları bütçe kodları
ile Ek 5 bütçe gelir ve Ek 2 bütçe giderlerinin ekonomik sınıflandırma
tablolarında elde ettiğimiz veriler ve SGK 2013 Sayıştay denetim raporundaki bulgular
ışığında; Genel sağlık sigortası fon gelirleri, genel sağlık sigortası
kapsamında sağlanan sağlık hizmetlerini karşılamak için yeterli gelmekte ve
hatta fazla vermektedir.
(2014 yılı öncesi SGK faaliyet raporlarında ekonomik sınıflandırma gelir gider tabloları yer almamaktadır.)
2-SGK, MALİ RAPOR ve TABLOLARI GÜVENİLİR BİLGİ İÇERİYOR MU?
AÇSH Bakanın
açıklamalarına bakılırsa SGK ‘‘yurt dışında büyük hayranlık uyandıran ve Batı
Avrupa ülkelerinin bile erişemediği’’bir kurumdur. Oysa Sayıştay Başkanlığının
SGK denetim raporlarında, Kurumun “mali
rapor ve tablolarına” 2012 yılında olumsuz denetim görüşü verilmiş,2014 – 2017
yılları arasında ise doğru ve güvenilir bilgi içermediğine dair tespit raporda
yer almıştır.(Sayıştay 2012, Sayıştay 2014, Sayıştay 2015,Sayıştay 2016,
Sayıştay 2017).
Kurumun “mali rapor ve tabloları” doğru ve güvenilir
bilgi içermemesine rağmen GSS fon gelir-gider dengesi fazla vermektedir.
3-Hazine ve Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçe İstatistiklerinde
GSS Fon Gelir ve Giderleri.
Her
yıl bütçe sunum ve görüşmelerinde bir sonraki yılın bakanlık ve kurumların
geçici mizan bütçeleri hazırlanır ve sunulur. Aşağıdaki tabloda da göreceğiniz
gibi SGK bütçe karar eki ayrıntılı finansman programında GSS fonun fazla
vereceği öngörülmüştür.
Hazine ve Maliye
Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçe İstatistikleri
(Yıl;2011-2012-2013-2014-2015-2016-2017-2018 Ocak/Eylül) Bütçe gelir ve gider
tabloları, SGK bütçe gelirleri Ekod4.xls ve bütçe giderleri Ekod4.xls
tablolarındaki verilerde de;
Genel sağlık sigortası
fon gelirleri, genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık hizmetlerini
karşılamak için yeterli gelmekte ve hatta fazla vermektedir.
4-GENEL SAĞLIK SİGORTASI FON GELİRLERİ YASAL MEVZUATA GÖRE UYGUN
KULLANILIYORMU?
Genel sağlık sigortası
gelirlerinin kullanımı; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu Madde 74; Genel sağlık sigortası gelirlerinin kullanım amacı “Genel
sağlık sigortası prim gelirleri; yönetim giderleri, genel sağlık sigortasından
sağlanan sağlık hizmetleri ve diğer haklar dışında başka bir amaçla
kullanılamaz’’ ve 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu Madde 37’de
ise “Sosyal
sigorta fonu, genel sağlık sigortası fonu ile hiçbir şekilde birleştirilemez ve
fonlar arasında kaynak aktarılamaz.”
hükümleri yer almaktadır. Yasaya aykırı işlem tesis edilemeyeceği
açıktır. Sosyal Güvenlik Kurumu 2013 ve
2016 Yılı Sayıştay denetim raporlarında genel sağlık sigortasından sağlanan ve
sağlık hizmetleri dışında başka bir amaçla kullanılmaması gereken genel sağlık
sigortası fonunun 5510 ve 5502 Sayılı Kanunlara aykırı olarak sosyal sigorta
fonu açıklarını kapatmak için kullanıldığı tespit edilmiştir.
5-SOSYAL GÜVENLİK KURUMU SAĞLIK HARCAMALARI
2010-2017 yılları
arasındaki sağlık harcamalarında iki ana harcama kalemi öne çıkmaktadır: Tedavi
ve ilaç harcamaları. İlaç harcamaları, 2010 yılında SGK sağlık harcamalarının %
41,6’sını teşkil ederken, 2017 yılında % 32,3’ne gerilemiş, buna karşın tedavi
harcamaları aynı dönemde % 56,7’den % 67,2’ye yükselmiştir. Tedavi harcamaları
içinde aslan payı devlet hastanelerine giderken, onu özel hastaneler ve
üniversite hastaneleri izlemektedir.
6-SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Sosyal Güvenlik Kurumu,
5502 ve 5510 sayılı Kanunlar ile kamu çalışanlarının, bağımsız çalışanların ve
bir hizmet akdiyle bağımlı çalışanların tüm sigorta kollarına ödedikleri
primleri toplamaya ve harcamaları yapma yetkisine sahip bir kurum haline
getirilmiştir. Bu anlamda SGK tarafından sosyal sigorta hizmetlerinin yanı sıra
sağlık hizmetlerinin yönetilmesi ve finansmanı da gerçekleştirilmektedir. Genel
sağlık sigortası, kişilerin öncelikle sağlıklarının korunmasını, sağlık
riskleri ile karşılaşmaları halinde ise oluşan harcamaların finansmanını
sağlayan sigortayı içermektedir.
SGK,
sigortalılarına sunduğu sağlık hizmetini kamu özel ayrımı yapmaksızın tüm
sağlık hizmet sunucularından (kamu sağlık hizmet sunucuları, özel sağlık hizmet
sunucuları, eczaneler ve optisyenler) protokol ve sözleşmeler yoluyla hizmet
satın almakta ve sağlık hizmetlerini finanse ederken topladığı GSS fon
gelirlerden sağlık hizmet sunucularının sundukları hizmet karşılığı olarak
ödeme yapmaktadır.
Genel sağlık
sigortası fon gelirlerini işçilerin, kamu çalışanlarının, bağımsız çalışanların,
ev hizmetlerinde ve diğer çalışanların ödedikleri primler, devletçe karşılanan
primler, primini kendisi ödeyenler, sağlık primi devlet katkısı ve
vatandaşlardan alınan tedavi katılım payları oluşturmaktadır.
Yukarıda
tablolarda ayrıntılarıyla belirtiğimiz gibi devletin resmi verilerine göre;
Tedavi katılım paylarının da içinde yer aldığı genel sağlık sigortası fon
gelirleri, genel sağlık sigortası kapsamında sağlanan sağlık hizmetlerini
karşılamak için yeterli gelmekte ve hatta fazla vermektedir.
Ancak, SGK genel
sağlık sigortası fon varlığında kalması ve sağlık hizmetleri için kullanılması
gereken fon varlığını kanunun açık hükmüne rağmen açıkları kapatmak için sosyal
sigorta fonuna aktarmıştır.
Ekonomik kriz
giderek derinleşmekte ve başta yoksullar olmak üzere toplumun tamamını etkiler
hale gelmektedir. Artan gelir
eşitsizliği, istihdamın korunamaması, yoksullaşma, işsizlik geniş toplum
kesimlerinin sağlık ve sosyal güvenlik ihtiyacını daha da artıracaktır.
İşsizlikle
boğuşan ve yoksulluk sınırının altında kıt kanaat yaşam sürmekte olan
yurttaşlar ise sağlık hizmetlerine ihtiyaç duyduğunda rakamların da açıkça
gösterdiği gibi SGK tarafından hiçte gerek olmadığı halde katılım payı
alınmaktadır. SGK, GSS fon varlığı fazla vermesine rağmen gözlerini hala
yoksullukla yaşam mücadelesi veren vatandaşın cebindeki üç kuruşa göz dikmekten
çekinmemektedir.
Diğer yandan
üniversite hastaneleri başta olmak üzere kamu ve özel birçok hastane finansal
sıkıntı yaşamakta ve faaliyetlerini sürdürmekte zorlanmaktadır.
SGK’nın kendi
verileri ve Sayıştay denetim raporlarının sonuçları da açıkça ortaya
koymaktadır ki yoksulluk içinde vatandaştan alınan tedavi katılım payına
ihtiyaç duymayacak, başta üniversite hastaneleri olmak üzere finansal sıkıntı
içindeki hastanelerin sorunlarının giderecek ve GSS kapsamında sunulan sağlık
hizmetlerinin nitelik ve niceliğinin artıracak, kamusal sağlık yatırımları
yapılmasına ve kapsamlı koruyucu ve önleyici sağlık atılımlarını
gerçekleştirilmesine yetecek kaynak mevcuttur.
Sosyal Güvenlik Kurumu acilen;
§ Vatandaştan aldığı tedavi katılım payı uygulamasını
iptal etmeli,
§ Başta üniversite hastaneleri olmak üzere finansal
sıkıntı yaşayan hastanelerin sorunlarını çözmeli,
§ Üniversite ve Eğitim Araştırma Hastanelerinin eğitim
fonunun desteklenmesine yeterli katkı vermeli,
§ GSS fon gelirlerini ise kanunla belirtildiği şekilde
sadece sağlık hizmetleri harcamaları için kullanmalıdır..
Kaynaklar;
-
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanun. R.G. 16.6.2006 Tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete.
-
SGK 2015 Faaliyet Raporu. Erişim:
http://www.sgk.gov.tr/2015FaaliyetRaporu.pdf (15 Ocak 2019).
-
SGK 2016 Faaliyet Raporu.
Erişim:http://www.sgk.gov.tr/2016FaaliyetRaporu.pdf (15 Ocak 2019).
-- T.C. Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel
Müdürlüğü. 2011-2018 Ocak/Eylül Sosyal Güvenlik Kurumu Bütçe İstatistikleri.
Erişim; https://www.muhasebat.gov.tr/content/genel-yonetim-mali-istatistik-(15
Ocak 2019)
-
Sosyal Güvenlik Kurumu 2011-2017
Faaliyet Raporu Sağlık Harcamaları
-
T.C. Sayıştay Başkanlığı, Sosyal
Güvenlik Kurumu 2012 Sayıştay Denetim Raporu. Eylül 2013, Ankara. (S.22)
-
T.C. Sayıştay Başkanlığı, Sosyal
Güvenlik Kurumu 2013 Sayıştay Denetim Raporu. Ağustos 2014, Ankara.
( S.17.18.19)
-
T.C. Sayıştay Başkanlığı, Sosyal
Güvenlik Kurumu 2016 Sayıştay Denetim Raporu. Ağustos 2017, Ankara.(S.45)
-
T.C. Sayıştay Başkanlığı, Sosyal Güvenlik
Kurumu 2017 Sayıştay Denetim Raporu. Eylül 2018,Ankara.(S.20)
Yorumlar
Yorum Gönder